4 januari 2011
Mr. Nobody (2010)
Mr. Nobody was een titanenstrijd die ons land zelden gezien heeft. Jaco van Dormaels (van Toto le Héros en Le Huitième Jour) eerste film in veertien (!!!) jaar. In die tijd heeft hij ondermeer zeven jaar aan het scenario gewerkt, een jaar gemonteerd en nog een flinke tijd centen bijeen geschraapt. Uiteindelijk is het met een budget van 37 miljoen euro de duurste Belgische film ooit, waarvan elke cent op het scherm te zien is. Indrukwekkende speciale effecten toveren de surrealistische wereld op het scherm en er werken bekende acteurs als Jared Leto en Diane Kruger mee. Dit is waarschijnlijk de meest Hollywood-aanvoelende Belgische film aller tijden, maar inhoudelijk zou het onmogelijk verder van de hoofdstad van de cinema kunnen staan.Tegen mijn gewoonte in kent deze recensie spoilers. Ik "verklap" ondermeer het einde, en in hoeverre dit soort film echt spoilbaar is worden de "verrassingen" hieronder wel benoemd. Dat getuigt alleen maar van de impact die deze film op mij had: ik had er nood aan om mijn gedachten in verband met deze film op orde te brengen, en deze blog is daar het perfecte medium voor. Maar als lezer bent u gewaarschuwd.
Nemo Nobody heeft de bijzondere gave dat hij alle mogelijkheden van het zogenaamde "butterfly-effect" kan zien. De theorie die beweert dat elke keuze die we maken een drastisch gevolg kan hebben in ons leven. Gedurende de film volgen we Nemo's mogelijke paden: we zien hoe ongelukkig hij is bij vrouw A en hoe hij sterft bij vrouw B. En dan is er nog vrouw C: Anna. Bij Anna leidt Nemo het leven dat we allemaal willen: puur geluk. Maar door dom toeval blijft dat ook niet duren. In de verscheidene scenario's die we doorheen de film zien is er geen één waarin alle rozegeur en maneschijn is.
Van Dormael refereert vaak naar allerhande wetenschappelijke theorieën, en de film kent gelijkenissen met onder andere de chaos- en snaartheorie. "Zolang je geen keuze maakt blijft alles mogelijk", wordt een aantal keer vermeld. Keuzes worden beschouwd als energiekwanta, die vooraleer ze "beslissen" over een lading (positief of negatief) beide tegelijk zijn, gezien ze over het potentieel beschikken. In iets mindere abstracte vorm valt dat te bezien als Schrödingers kat: er zijn twee mogelijke situaties, maar zolang er geen zekerheid is (in de vorm van een keuze) zijn ze beide tegelijk realiteit. En dat is hoe de film beleefd wordt. Centraal staat één grote keuze: Nemo's ouders scheiden en hij moet op één specifiek ogenblik kiezen bij wie hij blijft. Gezien zijn gave ziet hij wat voor ons anderhalf uur film betekent: een aantal mogelijke paden binnen zijn leven. Als kijker probeer je maar te achterhalen welk pad hij moet volgen om een gelukkig leven te leiden. Aan welke (in feite miljarden, maar binnen de film slechts een stuk of drie) variabelen moet hij voldoen om de rest van zijn dagen met Anna te mogen slijten? Wel... geen enkele.
Een gigantische pluim in de hoed van Van Dormael is dat het scenario effectief dynamisch is. Het is niet voldoende om alles te lezen (zoals, laat ons eerlijk zijn, in quasi 99% van alle films), het moet ook binnen de juiste tijdsgeest beleefd worden. Het als kijker zoeken naar de juiste keuze voor Nemo is een essentieel onderdeel om de film te begrijpen. Gezien er geen juiste keuze is klinkt dat behoorlijk deprimerend, maar uiteindelijk worden we gezegend met de zeemzoete levensles: er is geen juist pad, maar ook geen verkeerd. Elk pad is de moeite waard en kent een zekere schoonheid die als kijker onzichtbaar is. Hoe kan je schoonheid zien binnen het leven waar Nemo's vrouw manisch depressief is en hem uiteindelijk verlaat? Het is een heel "pluk de dag" gebeuren: wij beschikken niet over Nemo's gave en moeten het stellen met de keuzes die we maken, ookal belanden we op ons dertigste in een coma.
Want uiteindelijk is vrije wil een illusie, ookal wordt het in Mr. Nobody compleet omgekeerd weergegeven. Een keuze maken zonder de uitkomst van beide kanten te weten is gokken, en gokken is dan weer het exact tegenovergestelde van een eigen keuze maken. Voor de kijker die niet over Nemo's gave beschikt bestaat er dus niets als een keuze, alleen maar een gok. En zelfs al zouden we alle uitkomsten weten: wat als er geen enkel eindpunt voor ons bestaat waar we mee willen leven? Daar valt nu eenmaal niets aan te veranderen. Dat lijkt allemaal behoorlijk deprimerend, luguber en zelfs sadistisch, en dat is het op dat moment ook.
Maar de keuze die Nemo uiteindelijk maakt lijkt compleet haaks te staan op de verdere thematiek van de film. Hij kiest voor vader, noch moeder en loopt weg van de situatie. Hij weigert te kiezen en houdt op die manier beide mogelijkheden open. Gedreven door "het lot" eindigt hij - in tegenstelling tot eender welke keuze hij doorheen de film ook maakt - samen met Anna. Ik weet het, dat klinkt als "romantische komedie" materiaal, maar hou die zucht nog even achterwege. Gezien vrije wil in het grote geheel onbestaand is, zal iedereen uiteindelijk eindigen "waar hij hoort te eindigen". Er is een levensweg voor ons voorgeschreven, en ongeacht wat we denken te kiezen, zullen we bij het juiste einde aankomen. Of dat juiste einde even mooi is als dat van Nemo is een andere zaak, maar zolang de tijd lineair is bestaat er geen manier om te weten hoe je leven anders verlopen zou zijn. Want ookal is het volkomen menselijk om melancholisch terug te denken ("als ik die andere job had gekozen zou mijn leven er zoveel beter uitzien"), toont Nemo Nobody dat zo'n zaken onmogelijk in te schatten zijn. Door het lot te laten beslissen blijkt dat de film die tien minuten eerder nog zo'n duistere thematiek kende, gelooft in de ware liefde. Hij belandt bij de persoon bij wie hij hoort te belanden, ondanks de zoveel duidelijkere mogelijkheden.
Misschien is het juist daarom dat Mr. Nobody zo'n indruk op mij heeft achtergelaten. Een film die zo sterk teert op de wetenschap, maar uiteindelijk gewoon even dom romantisch is als de gemiddelde romcom. Het stemt in met het beeld dat ik mezelf graag voorhou: als man van wetenschap die niet verbitterd raakt door pure feiten. Bestaat ware liefde? Bestaat vrije wil? Bestaat er een God? Het zijn twee kanten van een spectrum die steeds weer met elkaar botsen: er is de rede, en er is het geloof. Maar waarom zouden we een kant moeten kiezen? Mr. Nobody is een mooie weergave van hoe we als mens ook in wezen een energiekwantum zijn: zolang we geen kant kiezen zijn we vrij om beide tegelijk te zijn. Het bestuderen van de wetten van de wetenschap, maar ook je eigen spiritualiteit onderzoeken en jezelf onderwerpen aan minder tastbare ideeën. Het is één van de weinige filosofische zaken waar ik zelf als eens aan denk, en Mr. Nobody heeft deze dogma's in mijn ogen - al zij het indirect - sterk geneutraliseerd.
En dat is slechts de oppervlakte van de thematiek in Mr. Nobody. Van Dormael heeft nog veel meer te zeggen over minder existentiële zaken, en de schrijver/regisseur komt maar net weg met die karrevracht aan onderwerpen. Op een gegeven punt lijkt de film te gaan barsten onder zijn eigen gewicht, maar het weet dat probleem feilloos te omzeilen. Mede door het plot zelf. Als kijker ben je logischerwijs bezig met al de mogelijkheden van Nemo's toekomst, maar uiteindelijk heeft dat nauwelijks met de essentie van de film te maken. Om Mr. Nobody in zijn meest ruime betekenis te kunnen begrijpen is die ingewikkelde structuur niet nodig: dat had gerust korter én op een lineaire manier gekunnen. Maar door deze vertelstijl prikkelt Van Dormael zijn publiek: we denken mee en blijven daardoor geïnvesteerd in de film. Want emotioneel is er nu eenmaal geen gigantische band met de film (alsnog sterker dan het gros der hedendaagse films), daarvoor is Nemo Nobody nu eenmaal te plat; je kan een personage dat ruim tien verschillende vormen aanneemt ook niet echt grondig uitbouwen. Maar door de uitdagende structuur kan je Mr. Nobody echt beleven, waar veel gelijkaardige films simpelweg ondergaan zouden worden. Inception deed het op dezelfde manier: zorg ervoor dat je publiek zijn focus behoudt door niet alles driemaal hapklaar voor te schotelen. Met het verschil dat het bij Mr. Nobody nog eens écht allemaal iets te betekenen heeft ook. Wie durft beweren dat "Inception te complex is" hoeft aan deze Mr. Nobody niet te beginnen: het is een gelijkaardige manier van film kijken, ookal verschillen de films verder op zowat elk vlak.
Er wordt goed geacteerd, de cinematografie is bijzonder knap en de soundtrack is fenomenaal. Maar dat zijn zaken waar ik in het geval van Mr. Nobody niet echt over wil uitbreiden. Want hoewel het op elk vlak een zeer knappe film is, is dat niet de reden waarom ik er zo intens van genoten heb. Cinema als medium is op zijn sterkst wanneer het een introspectieve kijk biedt en bijna persoonlijk lijkt te worden, en zo heb ik geen film meer gezien sinds... Where the Wild Things Are? Al is dit nog van een heel ander kaliber. Uiteindelijk is er ook sinds Inception geen film meer geweest die zo bij me is blijven rondspoken, al was dat bij Nolans film alleen maar in verband met het verhaal. Ach, het zal wel duidelijk zijn: ik ben onder de indruk van Mr. Nobody. Ik zou er nog een hele tijd over kunnen doorgaan, maar ik rond af om niet in herhaling te vallen en het enthousiasme binnen de recensie niet te laten uitdoven. Die 37 miljoen euro zullen ze nooit terugverdienen, maar Mr. Nobody was elke cent waard.
Mijn excuses voor de meest nerdy videogame-referentie quotering die deze blog dusver kent, maar ik wou absoluut geen oranje vis onder deze recensie plaatsen. Voor de duidelijkheid: dat is dus zonder twijfel een 5/5.
Abonneren op:
Reacties posten (Atom)
"Een film die zo sterk teert op de wetenschap, maar uiteindelijk gewoon even dom romantisch is als de gemiddelde romcom. Het stemt in met het beeld dat ik mezelf graag voorhou: als man van wetenschap die niet verbitterd raakt door pure feiten."
BeantwoordenVerwijderenHelemaal mee eens!
Toen ik deze film zag had ik echt ZO'N spijt dat ik hem niet in de bios heb gezien...
Hij heeft me echt bijzonder geraakt... Mijn nieuwe favo film :-p
Helemaal mee eens. Een geweldige film. Ik schaam me haast om te lezen dat de film maar 8,500 dollar opbracht in Nederland.
BeantwoordenVerwijderenHeerlijke film.
BeantwoordenVerwijdereneen ding begrijp ik niet goed, waarom zie je Nemo op het einde in zijn reverse lopen?
alsof hij zijn leven weer opnieuw gaat beleven.