22 juli 2012

Over Aliens: we need to talk about Ripley

We weten allemaal wel dat Aliens één van de beste sequels en actiefilms aller tijden is, en dat, ondanks dat het vooral een briljant goed opgebouwd knalfestijn is, er ook thematisch wel een en ander over te zeggen valt. Want de film gaat uiteindelijk vooral over moederschap: de xenomorph queen, Ripley's relatie met zowel Newt als de rest van de crew en de arme zielen die 'bezwangerd' worden door een facehugger. En hoewel het een beetje raar is om dat als thema voor een halve horrorfilm te gebruiken (was James Cameron's vriendin tijdens het schrijven van Aliens misschien over tijd?), is het veelzeggend dat iets dat vooral als viscerale ervaring wordt onthouden, toch vooral sterk gegrond is in empathie en zelfs met een beetje intelligentie benaderd kan worden. Dat gezegd zijnde: ik kreeg gisteren nog eens een bovennatuurlijke drang om Aliens te kijken (dat komt wel eens vaker voor, deze keer was de trigger de briljante stage-musical 'Starship'), en ik zit sindsdien met een gevoel dat ik maar niet van me af kan werpen: de climax van Aliens is eigenlijk toch wel behoorlijk ziek.

Laten we eerst vaststellen dat de xenomorphs (oftewel "de aliens", als je iemand bent aan wie ik me enorm hard stoor) niet kwaadaardig zijn. Ze zijn eigenlijk gewoonweg een ras roofdieren: het houdt binnen de wetten van de natuur steek dat ze ons zouden aanvallen en doden. Niet anders dan dat je binnen de verkeerde situatie ook gedood zal worden door een grizzlybeer. Beren zullen het dan wel doen voor het voedsel, terwijl xenomorphs zichzelf via ons voortplanten, maar beide doen het dus simpelweg voor de verdere overleving van hun eigen soort. Dat maakt van grizzlyberen niet plotseling kwaadaardige en afschuwelijke wezens, maar uiteraard wel tot gevaarlijke beesten die je niet als huisdier moet proberen te nemen. Exact dezelfde situatie als xenomorphs. (1)

Binnen die context is het ook logisch dat er zoveel xenomorphs gedood worden in Aliens. Want als we de vergelijking dan doortrekken, is dat ongeveer hetzelfde als opgesloten zitten in een bos vol wilde grizzlyberen. Zelfverdediging, doden of gedood worden. Je mag dan nog de meest pacifistische dierenvriend ter wereld zijn: als je deze gevaarlijke wezens niet doodt, ga je er onherroepelijk zelf aan. So far so good.

Maar aan het einde, en dan specifiek de eerste van de twee climaxen, wordt Ripleys motivatie plots een beetje..... verontrustend. In feite kan je zeggen dat de hele film, voor Ripleys personage, eruit bestaat dat ze over het verlies van haar dochter probeert heen te komen. Door haar 58 jaar durende cryogenische slaap heeft ze het leven van haar dochter gemist, en doordat ze het Aliens-team weet te leiden, zich kan ontfermen over Newt en hier en daar ook nog eens wat xenomorphs kan afknallen, kan ze zich daar overheen zetten. Aan het einde raakt ze Newt kwijt en moet ze het kind terughalen uit het hol van de leeuw, en komt ze de koninging tegen. Hier verbrandt ze alle eieren (en dus onschuldige kind-xenomorphs), wat je kan zien als hét grote moment binnen haar catharsis, alvorens naar het schip te ontsnappen. En dat komt eigenlijk toch al flink in de buurt van gevaarlijk psychopatisch gedrag. Aangezien we hebben vastgesteld dat de soort op zich niet kwaadaardig is, zijn de baby's dat ook niet. Het zijn arme jonkies die zich van geen kwaad bewust waren die tijdens dit heroïsche moment worden afgeslacht, gewoonweg omdat Ripley toevallig één negatieve ervaring met een xenomorph heeft gehad. De heldin van de Alien-franchise is simpelweg een extremistische speciesist.

Om de analogie nog eens even voor u door te trekken: een grizzlybeer heeft ervoor gezorgd dat Ripley 58 jaar van huis is en het leven van haar dochter mist. Als reactie vermoordt ze een hele groep onschuldige berenwelpjes. Ehhhh, Kim de Gelder much?


Dat zou nog eens een toffe sequel op Grizzly Man zijn, niet? Timothy Treadwells vriendin heeft het slot als bij wonder overleefd, en loopt nu doorheen het reservaat om baby beertjes levend te verbranden.

Om het nogal discutabele gedrag van onze protagonist helemaal te onderstrepen krijgt Ripley trouwens nog, zeer duidelijk, de keuze om dit te doen. Ze heeft haar vlammenwerper op de eieren gericht, waardoor de koningin ervoor zorgt dat de normale xenomorphs ("de werkers", zeg maar) afstand nemen. Ripley en Newt krijgen een vrijgeleide om te ontsnappen. Daar komt nog eens bij dat al die eieren sowieso al op een plaats die vijf minuten later zal ontploffen liggen, dus die baby-xenomorphs zijn sowieso al compleet ten dode opgeschreven, ondanks wat er gebeurt. Maar neen, Ripley moet haar en Newts leven op het spel zetten door de koningin flink pissig te maken, gewoon zodat ze zelf de trekker kan overhalen en en al deze onschuldige babies eigenhandig kan afslachten.

VROUWEN!!!


(1) Dat geldt misschien net iets minder als je Prometheus meerekent. Maar hey: fuck Prometheus.

...ja goed, Prometheus was wel ok. Maar als je die film tot canon binnen de Alien-franchise rekent scheelt er iets met je.

18 juli 2012

De top 25: een nieuwe hoop

Het eigenlijke schrijven van artikels valt mij nogal zwaar de laatste tijd, dus laat ik maar eens uitpakken met een lijstje, want dat vindt schijnbaar iedereen wel tof. Maar "beste films" is zo overdreven en generiek, "beste acteerprestaties" dan weer zo vreemd specifiek, "beste film van een bepaald genre of films die een andere willekeurige overeenkomst kennen" dan weer zo gimmicky. Maar goed, filmpersonages, dat leek me wel een leuke. Dus bij deze.

Pas op, ik heb het hier dus niet over objectief "de beste", dat spreekt wel voor zich. Ik heb bewust gekozen voor personages die mij persoonlijk heel sterk aanspreken. Dat betekent niet dat dit daarom allemaal personages zijn uit mijn favoriete films (al is er uiteraard een flinke overlapping), dat dit de best geacteerde of zelfs de best geschreven figuren zijn. De criteria die ik gebruik zijn compleet arbitrair: dit zijn mijn favorieten, en ik zal voor elk van hen proberen uit te leggen waarom ze dat zijn, maar verwacht nu ook weer niet dat ik dit concept helemaal goed uitgedacht heb.



The Joker - The Dark Knight

Deze spreekt wel voor zich, toch? Geen enkel stukje popcultuur is de laatste jaren zo duidelijk opgenomen in het sociale bewustzijn; T-shirts, imitaties, Halloween- en carnavalkostuums, ... Dat is allemaal een beetje vervelend, maar dat is ook een testament voor het personage op zich. Niet alleen de waanzinnige manier waarop Ledger hem neerzet, maar gewoon de dreiging die uitgaat van een terrorist zonder een duidelijk motief of concrete eisen. Er valt niet op hem te anticiperen en er valt niet met hem te onderhandelen. Nolan brengt een manifestatie van de collectieve post-9/11 Amerikaanse gemoedstoestand binnen het Batman-universum, en zet daarmee een modern icoon neer. Jack Nicholson's Joker kan daar niet aan tippen, en helaas zal Bane (de schurk in de aankomende Dark Knight Rises) daar ook niet aan kunnen tippen.
Beste moment: Ongeveer elke Joker-scène is inmiddels legendarisch. De goocheltruc, de origine van zijn littekens, zijn verhoor in het politiebureau, ... Het personage wordt onderhand zo sterk verheerlijkt dat het binnen de hedendaagse context eigenlijk moeilijk is om hem als een echte schurk te zien. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat je voor de slechterik zit te juichen, maar dat is toch wat veel mensen doen. Behalve dan tijdens dat ene moment. Daar zie je de dreiging en het gevaar die hij eigenlijk is, zonder enige toegevingen: het is vast ook geen toeval dat Heath Ledger deze scène zelf heeft geregisseerd en gefilmd. Dit is een sequens zo intens - en vooral duidelijk minder prettig dan de andere grote Joker-momenten - dat die bij het grote publiek eigenlijk alweer een beetje vergeten is.


Norma Desmond - Sunset Boulevard

Centraal in één van Billy Wilder's vele meesterwerken vinden we deze knotsgekke diva. Een vergeten ster van de stille film die krampachtig vastklampt aan haar status, ondanks dat ze binnen het showbizz-wereldje eigenlijk compleet irrelevant geworden. Maar ondanks alle kritiek op vadertje Hollywood dat dat met zich meebrengt, is Norma Desmond niet meteen Wilder's beste personage. De Oostenrijkse filmmaker was vooral briljant in het schrijven van snedige dialogen (en op dat vlak simpelweg de beste aller tijden. "Tarantino"? Die komt nog niet tot aan zijn knieën), maar dat is iets waar Norma niet persé in uitblinkt. Neen, het is vooral actrice Gloria Swanson - eveneens vergeten uit het tijdperk van de stille film - die van Norma zo'n fantastische verschijning maakt. Als een bijna mythisch figuur zweeft ze rond: intens opengesperde ogen, een hautaine houding die naar parodie neigt, maniakaal grijnzend met haar neus steeds weer hoog in de lucht. Het is misschien maar een héél dun laagje verf om haar gebroken persoonlijkheid te verbergen, maar dan wel op z'n minst in een hele mooie kleur. Niet meteen het mooiste personage, maar door een onnavolgbare acteerprestatie wel onvergeetbaar.
Beste moment: De legendarische slotscène waar Norma volledig loskomt van de realiteit. Er wordt dan wel tot in het oneindige geciteerd dat ze 'klaar is voor haar close-up', maar wat we vooral onthouden zijn toch die priemende ogen en larger than life lichaamstaal. Ze is simpelweg de fysieke manifestatie van de grootsheid en intimidatie die een monument als met zich meedraagt, en dat terwijl we als kijker toch vooral medelijden met haar hebben.


Tommy DeVito - Goodfellas

Joe Pesci, altijd en overal de kleine driftkikker. Van zijn verdere samenwerkingen met Scorsese (Raging Bull, Casino) tot in de Lethal Weapon sequels, en natuurlijk ook in Home Alone. Er is gewoon niemand die zo goed boos kan worden als het kleine, zeer Italiaans ogende maar toch Amerikaanse, mannetje. Maar door zijn stem en postuur brengt hij initieel wel altijd wat humor met zich mee. Koppel dat aan de relatie die Tommy DeVito met zijn moeder heeft en de enorm joviale manier waarop hij anekdotes vertelt op feestjes, en het is zeer moeilijk om hem niet sympathiek te vinden. Maar ondanks die sympathie is Tommy eigenlijk gewoon een heel erg onzekere man die aan iedereen moet bewijzen dat er niet met hem te sollen valt. Hij gaat niemand uit de weg en denkt vooral geen twee keer na, en als je zo iemand een pistool en maffia-privileges geeft, krijg je vuurwerk.
Beste moment: De manier waarop hij Ray Liotta intimideert met de "You think I'm funny?" tirade is natuurlijk legendarisch, maar eigenlijk is de scène waar de jonge butler vergeet Tommy een drankje te brengen veel beter. Om in één scène van humor over te gaan naar een schokmoment, om daarna toch gelijk verder te teren op donkere humor: dat is Tommy DeVito. Maar als ik heel eerlijk ben is mijn favoriete Tommy DeVito-moment niet eens terug te vinden in Goodfellas. Neen, daarvoor moeten we kijken naar wat er enkele maanden na de release zou gebeuren, toen de Oscars werden uitgedeeld.


Gizmo - Gremlins 1 & 2

Als je opgegroeid bent in de late jaren '80 of vroege jaren '90, en je niet je ouders minst favoriete kind bent, vind je deze keuze waarschijnlijk vanzelfsprekend. Want eigenlijk weet ik niet zeker in hoeverre de eerste Gremlins deel uitmaakte van mijn kindertijd. Maar het zal ongetwijfeld wel zijn plaats hebben gehad, ergens tussen de videospellen voor NES en Gameboy, een cassette met een TV-opname van Gremlins 2: The New Batch, Gizmo-genaamde huisdieren en natuurlijk de onvermijdbare pluche versie van de mogwai. Op die flinke nostalgische lading na is Gizmo ook vooral één van die figuren waar je graag naar wijst wanneer je in een zoveelste "praktische effecten vs. CGI" discussie beland bent. Het feit dat je deze schattige pluisbal meteen als personage omarmt is op vlak van special effects één van de grootste verdiensten die de '80s voor elkaar hebben gekregen.
Beste moment: Wat Gizmo zo aimabel maakt zijn vooral de grote ogen, fantastische gezichtsuitdrukkingen, waggelende oren, hoe aanhankelijk hij is naar zijn baasje toe en vooral het feit dat hij zelfs mondjesmaats Engels kan brabbelen. Maar hét moment wanneer je echt helemaal smelt en vooral zelf een mogwai in huis wil halen, is wanneer blijkt dat hij ook nog eens kan zingen. Het is een heel erg simpele toevoeging, maar het klinkt zo gigantisch vertederend dat je niet anders kan dan meteen tot over je oren verliefd te worden op het beestje.


Anthony & Inez - Bottle Rocket

Ja, ik speel vals, maar het is met reden. Het is niet zozeer dat deze twee personages individueel geweldig zijn, het is juist de interactie tussen hen waarom ze in deze lijst staan, en dus (in dit ene aspect) als één personage kunnen gezien worden. Bottle Rocket was Wes Anderson's eerste film, en dat is er op veel vlakken ook aan te zien. Veel elementen die we later typerend zouden vinden zijn hier al aanwezig, al zijn ze duidelijk heel wat minder vlot aan elkaar genaaid dan we gewend zijn. Maar in deze zeg maar proto-Anderson film schuilt wel het mooiste stukje film dat Wes dusver in elkaar heeft kunnen knutselen: een relatie tussen één van de twee Amerikaanse hoofdpersonages Anthony, en de Mexicaanse schoonmaakster Inez. Wat deze romance zo uniek maakt is de taalbarrière: Anthony spreekt geen Spaans, en Inez spreekt geen Engels. Maar door het sporadisch gebruik van een tolk, en vooral door de nodige verliefde blikken en het uitwisselen van monologen die de ander toch niet begrijpt, beginnen deze twee van elkaar te houden. En ja, dat is even lomp en geforceerd als het klinkt, zo enorm overdreven honingzoet dat zelfs de hedendaagse romcom zich er niet eens aan waagt... maar verdorie, als het niet één van de schattigste relaties ooit gefilmd is. Alle regels van de kunst en het fatsoen achter ons gelaten: je wordt er gewoon enorm vrolijk van. En uiteindelijk is dat net wat belangrijker dan realisme, toch?
Beste moment: Eigenlijk valt hier niet echt één moment uit te kiezen. Het gaat meer over een algemeen gevoel en een sfeer die de twee rond zich dragen, dan dat het effectief rond individuele scènes draait. Dus hier: een stukje waar toffe muziek in zit. Dat is volledig willekeurig, want eigenlijk kan je deze keuze slechts écht begrijpen als je de film ook zelf kijkt. Yup, dat is een héél goede reden waar ik zelf volkomen voor de volle 100% achter sta... maar eigenlijk staat er verder ook niet echt een goed fragment op youtube.


Cody Jarett - White Heat

White Heat slaagde erin om elementen van de film noir over te hevelen naar de misdaadfilm, en één van die nieuwigheden is een interessanter hoofdpersonage. In de jaren '30 was Cagney hét symbool van de gangsterfilm geworden door steeds weer een personage te spelen dat tegen wil en dank in het milieu der misdadigers sukkelt. Van die brave jongetjes die ondanks hun goede daad toch in contact komen met de politie, en de rest van hun leven erdoor getekend zien. Hier is daar geen sprake van: Cody Jarett is in wezen gewoon een flinke rotzak. Geen morele bezwaren wanneer hij 'zijn werk' doet, en ook geen sympathieke gozer buiten zijn uren. Maar het is vooral de manier waarop hij met zijn moeder omgaat, en hoe Cody vervolgens reageert op het verlies van dé sleutelfiguur in zijn leven, dat hem zo interessant maakt. Zeker voor die tijd, want in 1949 was een personage als Cody in de hoofdrol echt geen sinecure. Het zou naar het schijnt vooral komen omdat Cagney op een productievergadering zei "hey, als we die Cody nu eens stapelgek maken?", en aangezien Warner Brothers zijn zinnen gezet had op een Cagney-gangsterfilm, hebben ze hem maar laten doen. Met flinke migraine- en woedeaanvallen tot gevolg. Cody is ongetwijfeld één van de vreemdste figuren die in de '40s en '50s misdaadfilms te vinden is, daarbovenop ook nog eens met zoveel klasse gespeeld door Cagney dat het personage op een eenzame hoogte komt te staan.

Beste moment: De climax van de film is dan wel het enige moment dat écht iconisch is geworden, en de enige reden waarom White Heat nog herinnerd wordt, maar het is dan ook een kippenvelscène van formaat. Slechts één zin, maar door de setting, het licht, de pose van Cagney en de emotie in zijn stem wordt de intensiteit van die zin opgedreven tot pure waanzin. Made it ma, top of the world.


Ron Slater - Dazed and Confused

Dazed and Confused had makkelijk vijf keer in deze lijst kunnen staan. Anthony Rapps als Tony, Adam Goldberg als Mike, Jason London als Randall 'Pink' Floyd, Ben Affleck als Fred O'Bannion en natuurlijk Matthew McConaughey als de onnavolgbare David Wooderson... Maar om de kwaliteit van deze lijst een beetje hoog te houden heb ik daar maar niet gedaan. Maar weet je, nu ik het zo opsom...

De voltallige cast - Dazed and Confused

Zo, probleem opgelost. Ja, ik koos oorspronkelijk voor überstoner Ron "I'm letting you have shotgun, but I want you to know it's because only 'cause I'm going inside" Slater, zonder twijfel de grappigste noot in de film, maar eigenlijk valt er niet zomaar één personage uit Dazed and Confused te halen. Ze staan allemaal in dienst van elkaar, en als ik momenteel niet zo'n lamzak zou zijn zou ik nu meteen de moeite doen om deze plaatjes aan te passen en de Dazed and confused cast 10 plaatsen omhoog te schoppen Maar goed, c'est la vie.
Beste moment: Goh, wederom onmogelijk. Als we nog altijd over Ron Slater praten is het dit kleine moment dat in mijn hoofd de term "stoner" simpelweg definieert. Als we dan weer ruimer spreken in termen van "de volledige cast", blijft deze entree van McConaughey één van mijn favoriete filmscènes ooit. Maar goed, heel de film zit eigenlijk vol met "beste momenten", doe jezelf vooral een plezier en kijk Dazed and Confused.


Jerry Lundegaard - Fargo

Je kan het dan wel hebben over Frances McDormand als atypische "held", en het 'odd couple' dat Steve Buscemi en Peter Stormare vormen, en zelfs het eigenlijk nogal belachelijke scenario van de Coens. En elk van hen verdient die aandacht ook wel, maar er is slechts één reden waarom Fargo zo'n hilarisch drama is, en dat is Jerry Lundegaard. William H. Macy's doorbraakrol is met gemak één van de meest triestige figuren in de filmgeschiedenis; niet zo een die je wil knuffelen en een kop warme choco aanbieden, maar zo een waarbij je het gewoon niet kan laten om met zijn miserie te lachen. En dat komt, meer nog dan de situaties en woorden die hij te zeggen krijgt, door Macy's acteerwerk. De idiote grijns die meteen kan omslaan naar puppy-ogen, het constant nerveuze gefrunnik en zijn manier van praten die doet vermoeden dat Jerry niet helemaal van deze wereld is. Hij straalt constant hulpeloosheid en frustratie uit, en dat is wat hem hilarisch maakt.
Beste moment: In principe elke dialoog waar Jerry in verzeild raakt. Zoals bijvoorbeeld deze, let bijvoorbeeld op die hele lompe "huh?" na twintig seconden. Achja, misschien is dit gewoon wie William H. Macy is, in Magnolia speelt hij toch wel een vergelijkbaar iemand, maar dan nog is het een fantastisch aanwezigheid om in een film te hebben. Je moet hem gericht kunnen gebruiken, maar dat is waarom Fargo niet gewoon een grappige deconstructie van een genrefilm is, maar wel een tijdloze klassieker.


Johnny #5 - Short Circuit 1 & 2

Door een of andere speling van het lot de enige robot in deze lijst. Wat Number Five (met de stem van Tim Blaney, aka mopshond Frank van Men in Black) zo fantastisch maakt is dat hij het voor elkaar krijgt om in twee films, tussen alle racistische stereotyperingen en vervelende Guttenbergismes door, een emotionele band weet op te bouwen met de kijker. En dat is in mijn ogen nog steeds één van de meest verwarrende prestaties die eender welke film ooit voor elkaar gekregen heeft. De eerste Short Circuit is een soort halfbakken ET-kloon, de tweede is vooral een aaneenrijging van sketches, Johnny #5 heeft - zeker in de eerste film - een minimum aan dialoog (IIIIINPUUUUUUUUUT), kan geen enkele nuance in zijn karakter brengen, en ga zo maar even door. Maar om een of andere reden, laten we het pure onvervalste '80s magie noemen, voel je gewoon heel erg met deze robot mee. Vooral illustrerend daarvoor is...
Beste moment: Ergens aan het einde van Short Circuit II, wanneer
#5 bijna doodgeslagen wordt
. Het is een grote homp ijzer met ogen en een stem, maar dit is serieus één van de meest pijnlijke scènes die ik ooit gezien heb. Eén van de meest onverklaarbare natte-ogen-momenten in de filmgeschiedenis. En aangezien er met The Iron giant nog een andere grote robot in het lijstje jankscènes voorkomt, is dat misschien wel een geheime sleutel tot een emotionele reactie. Kijk en leer, filmmakers: hermaak Twilight, sloop een mogelijk happy ending eruit (ik heb #3 en 4 nog niet gezien, uiteraard) en vervang de vampieren door robots! Ik hou het nu al nauwelijks droog. En alsjeblieft, noem die hypothetische film "Zwaailicht".


Norman Bates - Psycho

Ik heb bij momenten geprobeerd om een gevarieerd, persoonlijk en lichtjes alternatief lijstje te maken, maar sommige klassiekers horen gewoon in elk lijstje thuis. En de centrale spilfiguur van Hitchcock's beste film (jawel, fans van Vertigo, North by Northwest, Rear Window, Rope, en weet ik veel wat nog: zijn beste film) is er ongetwijfeld zo eentje. Voor mensen die opgegroeid zijn zonder TV zal ik de verrassing rond deze Cody Jarett 2.0 niet 'verpesten', ookal acht ik dat onderhand letterlijk onmogelijk (spoiler: de planeet vol pratende apen is de Aarde!), maar ook zonder dat kantje blijft het een fantastisch personage. Een alledaagse, vriendelijke, ietwat ongemakkelijke jongeman die een zeer vreemde dreiging uitstraalt. En hoewel dat veel meer aan acteur Anthony Perkins en de kadrering van Hitchcock te danken is dan aan het eigenlijke scenario, en de psychologie achter het personage tegenwoordig misschien wel een beetje gemakkelijk overkomt, blijft het een figuur dat als geen ander onder je huid weet te kruipen.
Beste moment: Zijn tète à tète met Janet Leigh (tevens ook één van Hitchcock's beste leading ladies), en alle bizarre intensiteit die erbij komt kijken. Let alleen al op de camerahoek en de kadrering van de opgezette vogels in dat eerste frame: Psycho zit vol met dat soort slimme beeldspraak waardoor je onderbewustzijn tilt slaat. Het is daardoor misschien lastig te bepalen is of het nu Norman Bates is die zo sterk is dat hij de film draagt, of dat het juist de film is die Norman Bates een podium geeft, maar eigenlijk maken ze beide zo'n sterke indruk dat het volgens mij gewoon een wisselwerking is. Een zeer sterk personage in een zeer sterke film.