9 juni 2012
Lost in Space: Prometheus
Elk mysterie, elk raadsel en elke open vraag is uiteindelijk slechts zo interessant als zijn antwoord. Dat neemt niet weg dat een mysterie een interessante invalshoek is om een verhaal te vertellen, het is naar mijn gevoel misschien wel de meest interessant mogelijke benadering. Het nodigt actief meedenken uit en zorgt voor een sterk gevoel van immersie. Maar een mysterie mag nooit enkel het doel hebben om mysterieus te zijn, er moet ook een reden voor de geheimhouding zijn: als je jouw publiek twee uur lang achter een wortel laat rennen, ben je verplicht dat vertrouwen te belonen door je aan je informele belofte te houden. Dat is gewoon algemene film-etiquette.Kijk maar naar Lost: nooit eerder heb ik een TV-serie zoveel aandacht zien krijgen, en dan niet van weekbladen of van het internet, maar van gewone mensen in mijn leefwereld. Het leek wel alsof zo goed als iedereen de hele week wachtte om een nieuwe stap in het mysterie te zetten. Net zoals dat iedereen destijds zijn eigen theorie had over wie de moordenaar van Laura Palmer eigenlijk is, of hoe er een hele week lang slechts één mogelijk gespreksonderwerp was: Who shot Mr. Burns? Aanvankelijk was iedereen compleet verliefd op Lost, en je kon geen drie gesprekken over Lost voeren zonder dat iemand het wel zonder pardon tot de beste serie aller tijden uitriep. Maar hoe langer het duurde hoe minder populair die mening werd, en tegenwoordig zijn er slechts enkelingen die vinden dat de serie ook werkelijk zijn potentieel heeft waargemaakt. Want het mysterie stond dan wel centraal binnen Lost, maar toen de antwoorden op zich lieten wachten realiseerden mensen zich dat al die interessante vragen - waar ze onderhand al jaren mee zaten - eigenlijk compleet irrelevant waren geworden voor het verhaal, en dat een groot deel van dat mysterie überhaupt nooit opgelost zou worden. En als een mysterie niet opgelost wordt wil dat maar één ding zeggen: ze hebben flink met onze voeten lopen spelen.
Een mysterie is een fantastische ervaring zolang je erin zit, maar aan het einde van de rit is het wel degelijk de climax die je als kijker onthoudt.
Nu heeft Damon Lindelof, één van de hoofdschrijvers van Lost, Prometheus geschreven: een prequel op Alien die intrinsiek eigenlijk meer raakvlakken kent met 2001: A Space Odyssey dan met het sci-fi/horror meesterwerk dat Dan O'Bannon en Ridley Scott 33 jaar geleden creëerden. Het gooit darwinisme overboord en vindt zijn eigen hippe vorm van creationisme uit om één grote vraag te stellen: waarom heeft deze buitenaardse levensvorm (de zogenaamde 'ingenieurs') de mensheid geschapen? En wanneer er uiteindelijk andere motieven van de ingenieurs boven komen drijven, stelt zich opnieuw diezelfde vraag: waarom doen ze dit? En minstens even belangrijk: wat is de relatie tussen deze twee grote vragen? In feite kan je dus stellen dat het grote mysterie van Prometheus de motivatie van de ingenieurs is. We weten dàt ze bepaalde zaken doen (een aanvankelijk nogal raadselachtige openingsscène zorgt daar voor), maar wat is precies de reden daarvoor?
En na twee uur eindigt Prometheus niet alleen zonder daar een antwoord op te geven, maar zelfs zonder er ook maar een beetje over te filosoferen. "Goede science fiction moet niet op alles een antwoord geven", hoor je hier en daar al zeggen: dat klopt, maar goede sci-fi moet wel altijd mogelijkheden en ideeën onderzoeken. 2001 stelt vergelijkbare vragen, maar die zijn weliswaar gegrond in onze realiteit, en dat is het verschil tussen "een interessant thema" en gewoon "een mysterieuze vraag". Want uiteindelijk gaat Prometheus écht niet over geloof, spiritualiteit of existentialisme, maar enkel en alleen over de nieuwsgierigheid van de kijker in verband met het eigenlijke narratief van de film. En door die vragen compleet onbeantwoord te laten is Prometheus een holle film geworden. Want in dit geval zijn het niet de vragen die interessant zijn (het is dan ook overduidelijk dat ze niet retorisch bedoeld zijn), maar zijn het juist de antwoorden die ons iets zouden moeten zeggen.
En dat is vooral jammer omdat de film verder, zonder op het grote geheel te focussen, Ridley Scotts beste werk is sinds... Alien. (1)
Want technisch, in hoeverre Ridley er iets over te zeggen had, is Prometheus nagenoeg perfect. Het is harde science fiction die, alleszins toch voor een leek als ik, steek houdt en niet verwatert in zinloze techno-babble. De effecten, zowel praktisch als CGI, zijn prachtig en compleet overtuigend. Elke acteur in de film staat heel sterk te spelen (al is het toch wel een kleine moeite om gewoonweg een oude acteur op te roepen, in plaats van Guy Pearce onder een ton slechte make-up en CGI te verbergen). Het tempo is enorm zelfzeker, waar vooral de eerste helft behoorlijk traag is, wat het gevoel van ontdekking alleen maar versterkt. De shotkadrering is sterk zonder teveel aandacht op zichzelf te vestigen. De film weet wonderwel afwisselend retespannend of adrenalinepompend intens te zijn. Het is gewoonweg de meest vakkundig gemaakte blockbuster die in een hele tijd langs is gekomen, waardoor het extra jammer is dat dit allemaal in dienst staat van een ronduit zwak scenario.
Zo zijn de personages bijvoorbeeld grotendeels eendimensionaal en weinig meer dan plotmiddelen om informatie aan het publiek mee te delen. Neem nu Idris Elba, die af en toe een grapje maakt, wat met zijn accordeon zit te spelen en offscreen ook nog eens met Charlize Theron haar accordeon mag spelen (beeldspraak is niet mijn sterkste punt). Op een bepaald moment loopt hij - als kapitein van het schip - een zaal binnen om alle nodige informatie die het publiek over de climax nodig heeft te vertellen. Je volgt deze expeditie een uur lang en krijgt een aantal fascinerende zaken te zien, maar om alles afrondend samen te bundelen met het plot moet je naar een klungelige monoloog luisteren. En verder heeft Idris Elba eigenlijk niets te doen in deze film, dus wanneer hij uiteindelijk voor een soort emotionele mini-climax moet zorgen werkt dat logischerwijs voor geen meter.
Michael Fassbender levert een geweldige prestatie en gaat met gemak met de hele film lopen, al houdt ook zijn personage niet altijd even veel steek. Je hebt nooit echt een idee waarom hij doet wat hij doet, en zelfs wanneer je uiteindelijk zijn motivatie ontdekt houdt de helft van zijn handelingen nog steeds geen steek.
Charlize Theron speelt dan wel een sterker uitgewerkt (maar enorm cliché) personage dan Idris Elba, maar aan het einde van de film heeft haar personage geen enkele impact op het plot gehad. Eigenlijk zijn er maar drie of vier personages écht van belang in de film, maar we zitten opgescheept met een stuk of tien. Het belangrijkste dat Charlize Theron in deze film doet is één van de voornaamste crewleden doden met een vlammenwerper, een scène die gek genoeg bij de andere personages nog geen minuut blijft nazinderen, enig gevolg heeft of zelfs maar ooit nog aangehaald wordt. Gelijkaardig is er (SPOILERS voor iedereen die de allesverklappende trailers niet gezien heeft) de "abortus" die Noomi Rapace ondergaat: een zéér sterke scène op zichzelf, maar emotioneel is er geen enkel gevolg voor dit moment. Je zou denken dat deze personages toch op zn minst eens een reactie zouden tonen na zo'n heftige situatie, maar het enige effect dat deze scène heeft is dat een plotmiddel voor het einde geïntroduceerd werd, en dat Noomi vanaf dat moment een beetje gebukt rondloopt.
Verder werkt het plot ook grotendeels op de logica die je eender welke blockbuster verwacht, maar niet in harde scifi die de illusie wekt zichzelf serieus te nemen. Eén moment lijkt Prometheus slimmer te zijn dan dat: twee personages merken dat er een levensvorm aanwezig is in het Westen van de grot waarin ze rondlopen, dus lopen ze gelijk naar het Oosten. Maar verder lopen deze personages rond alsof ze in Friday the 13th zitten en zetten ze hun ruimtehelmen af, drukken ze op alle knoppen die ze maar tegenkomen, proberen ze enge ruimte-slangen te aaien alsof ze net een nieuw soort huisdier ontdekt hebben en verwijderen ze USB-apparaten zonder eerst op "hardware veilig verwijderen" te drukken.
Geheel in de Lost-traditie heeft Damon Lindelof ook een enorm vaag, ongedefinieerd plotelement in de film gesmokkeld. De zwarte smurrie die de expeditie vindt is in feite weinig meer dan een magisch goedje dat alles doet wat Lindelof op dat moment wil dat er gebeurt. Het brengt de bewuste ruimte-slangen voort, doet een helm én een gezicht smelten, verandert iemand in een ruimte-zombie en bevrucht iemand anders zonder haar in een zombie te veranderen. Want alleen dommeriken verwachten dat alles in een film consistent is en steek houdt.
Na afloop van Prometheus speelde ik eigenlijk meteen met het idee dat deze film een sequel nodig heeft om echt héél goed te worden (Prometheuses? Prometheï?). Want moesten de grote vragen binnen één of twee films opgelost worden, zou enkel de - ondanks de vele fouten toch zeer genietbare - essentie van de film overblijven. Maar hoe langer ik met dat idee speel hoe meer ik in het omgekeerde begin te geloven: deze film heeft geen sterke sequel nodig om Prometheus te versterken, een sterke sequel zou Prometheus juist compleet nutteloos maken. Want de informatie die de film biedt naar een sequel toe is veel te weinig om zijn bestaansrecht te valideren, en daardoor is Prometheus gedoemd om, zelfs wanneer de centrale vragen uiteindelijk beantwoord worden, een lege film te zijn. Het is een film die simpelweg nergens over gaat, maar frustrerend genoeg wel de pretentie heeft om te doen alsof het juist over hele grote zaken gaat. Het vermeldt enkel en alleen een groots thema op een enorm ostentatieve manier, en daar houdt elke vorm van een intelligent verhaal meteen op. Om de lijn door te trekken naar Prometheus 2 kunnen ze misschien onderzoek gaan doen op de planeet HOLOCAUST.
Dus in feite moet je Prometheus in lagen bekijken. Op de meest oppervlakkige laag vinden we een technisch meesterwerk, een waanzinnig mooie scifi film die een oprecht gevoel van exploratie en spanning weet op te wekken. Op een iets diepere laag bevindt zich een nogal lomp scenario dat eerder aan een B-film doet denken, maar dat wel goed werkt als prequel op Alien. Het doet interessantere zaken met het universum dan ik verwacht had, en op basis van deze twee verdiensten is Prometheus lichtjes geslaagd. Ik kijk eigenlijk wel uit naar de onvermijdbare en broodnodige sequel, vooral om te zien hoe ze de ingenieurs en xenomorphs verder uit gaan bouwen. Maar op een derde laag, waar Prometheus op zichzelf moet staan, is het een leeg, goedkoop, betekenisloos werkje dat zijn verhaal zo dun uitsmeert om een vervolg te garanderen, maar daarmee zijn eigen bestaan zinloos maakt. Of die eerste twee lagen goed genoeg zijn om de derde laag te excuseren moet iedereen voor zichzelf uitmaken.
(1) Ok, er is natuurlijk Blade Runner, maar persoonlijk - en schiet mij hier alsjeblieft niet voor neer - vind ik dat een redelijk overschatte prent. Ik begrijp de aantrekking wel: de film is rijk aan interessante thematiek die zonder twijfel kan wedijveren met de sterkste sci-fi werken, maar het onderzoekt al die thema's wel quasi volledig via de gecreëerde wereld en personages. En hoewel het op die vlakken een meesterwerk is, mist het in mijn ogen een interessant plot en een basislaag aan simpel drama om al die elementen ook efficiënt samen te bundelen in een heel goede film. Voor veel mensen geldt hier de "som der delen" houding, maar persoonlijk beleef ik veel meer plezier wanneer ik over Blade Runner lees of discussieer, dan wanneer ik de film effectief aan het kijken ben.
Abonneren op:
Reacties posten (Atom)
Blade Runner is dan ook niet voor cult he Jos, het is een gevoel wat je moet begrijpen incluis de muzikale verheffing en kleuren, en neon lights vandien. Maar ik snap je ergens wel, ben zelf ook streng op Prometheus.
BeantwoordenVerwijderenBatistuta